Jak banki komercyjne reagują na zmiany pozycji kapitałowej?
Obserwator Finansowy | 21.06.2021 13:26
Na podstawie danych pochodzących z ankiety prowadzonej przez Narodowy Bank Polski wśród przewodniczących komitetów kredytowych banków komercyjnych pokazujemy, że zmiany postrzeganej pozycji kapitałowej mają wpływ na stosowane przez banki kryteria i warunki, na jakich udzielane są kredyty przedsiębiorstwom.
Kryteria stosowane wobec małych i średnich przedsiębiorstw reagują silniej na zmiany pozycji kapitałowej niż te dla przedsiębiorstw dużych. Transmisja zmian pozycji kapitałowej odbywa się przede wszystkim przez dostosowania marży – przeciętnej i dla klientów bardziej ryzykownych oraz przez wymagane zabezpieczenia. Pogorszenie pozycji kapitałowej wpływa negatywnie na wielkość udzielanego kredytu, przede wszystkim na nieruchomości oraz na finansowanie kapitału obrotowego i w rachunku bieżącym.
Od kryzysu finansowego 2008-2009 i wdrażania polityki makroostrożnościowej trwa ożywiona dyskusja na temat wpływu zmian współczynników kapitałowych na kredyty udzielane przez banki przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym oraz na koniunkturę gospodarczą. Współczynniki kapitałowe stały się bowiem jednym z ważniejszych narzędzi tej polityki.
Jest kilka sposobów, które mogą zastosować banki, by dostosować się do nowych (wyższych) poziomów współczynników kapitałowych. Może to nastąpić przez pozyskanie nowego kapitału, wykorzystanie zatrzymanych zysków, albo wreszcie przez zmniejszenie kredytu i zmianę struktury aktywów tak, by zwiększyć udział aktywów obarczonych niższymi współczynnikami ryzyka, np. obligacji SP.
W analizach empirycznych skutków dochodzenia do nowego poziomu współczynników kapitałowych zazwyczaj wykorzystuje się „twarde” dane dotyczące kapitałów banków (por. Estimating the impact of shocks to bank capital in the euro areaOtwiera się w nowym oknie). W prezentowanym badaniu postępujemy inaczej: opieramy się na danych z ankiety prowadzonej przez Narodowy Bank Polski wśród przewodniczących komitetów kredytowych.
Pobierz aplikację
Analizujemy wpływ sygnalizowanych przez banki zmian pozycji kapitałowej na szeroki wachlarz zmiennych finansowych oraz na sektor realny (reprezentowany przez nakłady brutto na środki trwałe). Dzięki temu możemy wnioskować na temat stosowanych przez banki strategii, sprawdzić, czy zmiany pozycji kapitałowej są transmitowane do sektora niefinansowego za pośrednictwem elementów cenowych umów kredytowych, takich jak marże, czy odbywa się to raczej za pośrednictwem elementów pozacenowych, jak na przykład wymagane zabezpieczenia. Jest to istotna informacja nie tylko dla polityki makroostrożnościowej, ale także dla polityki pieniężnej, która również oddziałuje na gospodarkę przez stopy procentowe i marże.
W pracy pokazujemy, że w Polsce banki dostosowują się do zmian pozycji kapitałowej, zmniejszając kredytowanie oraz obniżając ryzyko portfela kredytowego. Więcej banków (ważonych aktywami) zaostrza kryteria udzielania kredytu małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP), zazwyczaj uznawanym za bardziej ryzykowne, niż przedsiębiorstwom dużym. Transmisja odbywa się przede wszystkim przez cenowe elementy umowy kredytowej: marże – przeciętne i dla klientów bardziej ryzykownych. Wymagane zabezpieczenia są dopiero trzecim w kolejności najważniejszym kanałem transmisji.
Ankieta i co z niej wynika na pierwszy rzut oka?
W ankiecie (Narodowy Bank Polski – Internetowy Serwis Informacyjny (nbp.pl), banki odpowiadają na pytania dotyczące zmian kryteriów kredytowania w podziale na przedsiębiorstwa duże oraz MŚP i w podziale na kredyty długoterminowe (na inwestycje i na zakup nieruchomości) i krótkoterminowe (w rachunku bieżącym i na finansowanie kapitału obrotowego). Kryteria to minimalne standardy zdolności kredytowej, jakie musi spełnić kredytobiorca, by otrzymać kredyt.
Kolejne pytania dotyczą warunków kredytowania: przeciętnej marży, marży dla klientów bardziej ryzykownych, wymaganych zabezpieczeń, kosztów pozaodsetkowych, maksymalnej kwoty i maksymalnego okresu kredytowania. Banki informują również o przyczynach zmian polityki kredytowej. Jedną z nich jest pozycja kapitałowa.
Odpowiedzi banków są odpowiednio ważone, agregowane i pokazywane jako wielkość netto, czyli różnica między tendencją do zacieśniania a tendencją do luzowania polityki kredytowej. Cechą odpowiedzi ankietowych jest to, że banki informują o tych zmianach warunków działania, które mają wpływ na ich politykę kredytową, a niekoniecznie o wszystkich zmianach. Dane ankietowe mogą zatem zawierać mniej szumu informacyjnego niż dane „twarde” (współczynniki kapitałowe).
W okresie obejmującym badanie (2004-2019) banki czterokrotnie sygnalizowały znaczne pogorszenie pozycji kapitałowej: w okresie kryzysu finansowego 2008-2009 i zadłużeniowego strefy euro, a także przejściowo w roku 2016 i 2019 z powodu obaw o przyszłe zyski, m.in. w związku z wprowadzeniem podatku od aktywów. Podobnie zachowywały się kryteria i warunki kredytowania. Na poniższym wykresie widać, że przeciętne marże są bardziej zmienne niż pozostałe warunki kredytowania. Są one również najsilniej skorelowane z deklarowaną przez banki pozycją kapitałową (współczynnik R2 = 0,78; dla pozostałych warunków wynosi on od 0,5-0,6).
Nasze analizy pokazują, że skumulowane dane ankietowe dotyczące zmian pozycji kapitałowej pozostają w długookresowym związku z poziomem współczynników kapitałowych oraz że dane z ankiety wyprzedzają zmiany współczynnika kapitałowego. Można zatem powiedzieć, że dane ankietowe zawierają informacje o tym, jak współczynnik kapitałowy będzie się kształtował w następnym kwartale. Zarówno w danych ankietowych, jak i danych „twardych” widoczny jest składnik cykliczny.
Które sektory gospodarki są potencjalnie bardziej narażone na zmniejszenie kredytowania?
Ryzyko leżące po stronie kredytobiorcy jest jednym z czynników wpływających na politykę kredytową banków. W celu wytypowania sekcji sektora niefinansowego, które mogą być szczególnie narażone na zaostrzenie polityki kredytowej, zestawiliśmy następujące dane: a) alokację kredytów bankowych do dużych oraz małych i średnich przedsiębiorstw według sekcji sektora niefinansowego oraz b) wskaźniki pochodzące z ankiety GUS dotyczącej sytuacji finansowej i postrzeganego klimatu gospodarczego. Ich zmienność powinna wskazać działy/sekcje bardziej ryzykowne.
Najwyższe wskaźniki zmienności klimatu gospodarczego otrzymaliśmy dla usług administrowania, handlu i napraw oraz transportu i magazynowania. Najwyższy poziom zmienności wskaźnika sytuacji finansowej – dla trzech sekcji usług: informacji i komunikacji, gastronomii i działalności profesjonalnej i naukowej. We wszystkich z nich, oprócz informacji i komunikacji, ważną rolę odgrywają MŚP, będące – z powodu asymetrii informacji – kredytobiorcami bardziej ryzykownymi. Sektor usług może być narażony na bardziej restrykcyjną politykę kredytową z uwagi na łączne oddziaływanie dwóch czynników: wysokiej elastyczności dochodowej popytu, znajdującej swoje odbicie w zmienności klimatu oraz znacznej roli MŚP.
Z kolei handel i naprawy to sektor, którego wahania popytu dotyczą nieco mniej, a w razie zacieśnienia polityki kredytowej przez banki będzie on odczuwał ograniczenia raczej z uwagi na rolę, jaką odgrywają w nim małe i średnie przedsiębiorstwa.
h4 Metoda estymacji i najważniejsze wyniki/h4W badaniu posługujemy się strukturalnymi modelami wektorowej autoregresji. Dzięki temu wychwytujemy dynamiczne współzależności między zmiennymi i unikamy problemu endogeniczności. Mamy trzy grupy modeli w zależności od typu kredytu i kryteriów (lub warunków) kredytowania. Grupa pierwsza to modele z kredytami długoterminowymi (na inwestycje i nieruchomości) oraz właściwe im kryteria kredytowania dużych lub małych i średnich przedsiębiorstw. Druga – to modele z kredytami krótkookresowymi i – jak poprzednio – z odpowiednimi kryteriami (warunkami) dla przedsiębiorstw dużych lub MŚP. Trzecią grupę stanowią modele z kredytami dla przedsiębiorców indywidualnych. We wszystkich modelach występują ponadto inwestycje, pozycja kapitałowa i krótkoterminowa stopa procentowa. W sumie zbudowaliśmy 32 modele z różnymi kombinacjami kredytów, kryteriów lub warunków kredytowania.
Identyfikacja nieoczekiwanych zmian (tzw. szoków) pozycji kapitałowej wymaga nałożenia odpowiedniej liczby restrykcji. Są one dwojakiego rodzaju. Jedne odzwierciedlają teoretyczne związki między zmiennymi, np. że popyt na kredyt zależy od aktywności gospodarczej i stopy procentowej. Drugie – sekwencję czasową wzajemnego oddziaływania zmiennych. Przykładowo przyjmujemy, że z uwagi na istniejące w gospodarce sztywności, polityka pieniężna wpływa na aktywność gospodarczą z opóźnieniem, a polityka pieniężna reaguje na bieżące zmiany aktywności gospodarczej.
Z punktu widzenia tej pracy, najistotniejsze założenia dotyczą pozycji kapitałowej oraz kryteriów (lub warunków) kredytowania. Założyliśmy, że pozycja kapitałowa banków reaguje na bieżącą aktywność gospodarczą oraz na kształtowanie się kredytów (udzielenie kredytu wymaga kapitału). Z kolei kryteria kredytowania (lub warunki) kształtują się pod wpływem bieżącej sytuacji kapitałowej banku, aktywności gospodarczej oraz polityki pieniężnej.
Otrzymane wyniki wskazują, że szoki pozycji kapitałowej (pogorszenie) sprawiają, że banki prowadzą bardziej restrykcyjną politykę kredytową. Więcej banków zaostrza politykę w stosunku do sektora MŚP niż do dużych jednostek. Dotyczy to przede wszystkim kryteriów udzielania kredytów długoterminowych. Podczas gdy typowa reakcja kryteriów stosowanych wobec sektora MŚP na 15 proc. szok pozycji kapitałowej wynosi 7,5-9,9 proc., to w wypadku przedsiębiorstw dużych wynosi ona 4,9-6,4 proc., w zależności od modelu. Oznacza to, że reagując na pogorszenie pozycji kapitałowej, banki starają się eliminować klientów bardziej ryzykownych.
Reakcje warunków kredytowania pokazują, że po szoku pozycji kapitałowej, banki zmieniają przede wszystkim marże – przeciętne i dla klientów ryzykownych. Należy podkreślić, że o ile reakcja przeciętnej marży to 10-12 proc. w zależności od modelu, to reakcja marży dla kredytobiorców ryzykownych to 5-6 proc. Nie oznacza to, że marża przeciętna rośnie bardziej niż ta dla kredytobiorców ryzykownych, lecz że więcej banków (ważonych aktywami) podnosi marżę przeciętną.
Kolejne miejsca zajmują wymagane zabezpieczenia oraz jeszcze jeden cenowy element umowy kredytowej – koszty pozaodsetkowe. Wyniki te oznaczają, że banki starają się przede wszystkim zmniejszyć kredytowanie oraz obniżyć poziom ryzyka portfela kredytowego. Potwierdzają to też reakcje uzyskane z modeli dla przedsiębiorców indywidualnych: reakcja marży jest w tym wypadku największa z uzyskanych z naszych modeli. Podobne wnioski dla strefy euro znajdują się w pracy Effectiveness and Channels of Macroprudential Instruments Lessons from the Euro Area.
Inny wątek naszej pracy to prześledzenie zmian inwestycji, kredytów i stopy procentowej w odpowiedzi na pogorszenie się sytuacji kapitałowej banków. Funkcje reakcji pokazują, że rośnie wówczas stopa procentowa, co przekłada się na spadek inwestycji, obniżenie kredytu na nieruchomości oraz kredytu krótkoterminowego. Spada również kredyt na inwestycje, jednak nie jest to reakcja statystycznie istotna. W krótkim okresie, szoki pozycji kapitałowej mają największe znaczenie dla kształtowania się kredytów na kapitał obrotowy i w rachunku bieżącym, zaś w dłuższym – na kredyty na nieruchomości i dla przedsiębiorców indywidualnych.
h4 Wnioski/h4Dane z ankiety prowadzonej przez NBP wśród przewodniczących komitetów kredytowych pomagają wyjaśnić skutki zmian pozycji kapitałowej banków na ich politykę kredytową i mogą stanowić dodatkowe źródło informacji zarówno dla polityki makroostrożnościowej, jak i pieniężnej. Z uwagi na wspólne kanały transmisji polityki te powinny być skoordynowane. Pozwoliłoby to uniknąć nadmiernej restrykcyjności (lub zbytniego złagodzenia) warunków na rynku kredytowym. Ewentualne zaostrzenie polityki kredytowej najsilniej dotknie sektor MŚP oraz przedsiębiorców indywidualnych.
Artykuł pochodzi ze strony obserwatorfinansowy.pl
Author : Ewa Wróbel
Obrót instrumentami finansowymi i/lub kryptowalutami wiąże się z wysokim ryzykiem, w tym ryzykiem częściowej lub całkowitej utraty zainwestowanej kwoty i może nie być odpowiedni dla wszystkich inwestorów. Ceny kryptowalut są niezwykle zmienne i mogą pozostawać pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak zdarzenia finansowe, polityczne lub związane z obowiązującymi przepisami. Obrót marżą zwiększa ryzyko finansowe.
Przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu handlu instrumentami finansowym lub kryptowalutami należy dogłębnie zapoznać się z ryzykiem i kosztami związanymi z inwestowaniem na rynkach finansowych, dokładnie rozważyć swoje cele inwestycyjne, poziom doświadczenia oraz akceptowalny poziom ryzyka, a także w razie potrzeby zasięgnąć porady profesjonalisty.
Fusion Media pragnie przypomnieć, że dane zawarte na tej stronie internetowej niekoniecznie są przekazywane w czasie rzeczywistym i mogą być nieprecyzyjne. Dane i ceny tu przedstawiane mogą pochodzić od animatorów rynku, a nie z rynku lub giełdy. Ceny te zatem mogą być nieprecyzyjne i mogą różnić się od rzeczywistej ceny rynkowej na danym rynku, a co za tym idzie mają charakter orientacyjny i nie nadają się do celów inwestycyjnych. Fusion Media i żaden dostawca danych zawartych na tej stronie internetowej nie biorą na siebie odpowiedzialności za jakiekolwiek straty lub szkody poniesione w wyniku inwestowania lub korzystania z informacji zawartych na niniejszej stronie internetowej.
Zabrania się wykorzystywania, przechowywania, reprodukowania, wyświetlania, modyfikowania, przesyłania lub rozpowszechniania danych zawartych na tej stronie internetowej bez wyraźnej uprzedniej pisemnej zgody Fusion Media lub dostawcy danych. Wszelkie prawa własności intelektualnej są zastrzeżone przez dostawców lub giełdę dostarczającą dane zawarte na tej stronie internetowej.
Fusion Media może otrzymywać od reklamodawców, którzy pojawiają się na stronie internetowej, wynagrodzenie uzależnione od reakcji użytkowników na reklamy lub reklamodawców.